रूसी अर्धसैनिक बलका प्रमुख येभगेनी प्रिगोजिनले गत वर्ष आफ्ना वाग्नर भाडाका सैनिकलाई मस्कोतर्फ पठाएपछि राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिन कमजोर भएको रूसी विश्लेषकले बताएका थिए ।
तर एक शताब्दीको लगभग एक चौथाई आफ्नो सत्तालाई सबैभन्दा गम्भीर चुनौती दिएको एक वर्ष नबित्दै नेता पुटिन अहिले पहिलेभन्दा बढी सुरक्षित देखिएका छन् ।
विद्रोहको दुई महिनापछि विमान दुर्घटनामा प्रिगोजिनको मृत्यु भएको थियो । विद्रोहबाट प्रोगोजिनका वाग्नर लडाकूले दक्षिणी शहर रोस्तोभ–अन–डोनमा रूसको सेनाको मुख्यालय कब्जा गरेका थिए । उनीहरूले सैन्य विमानलाई गोली हाने र बेलारुसले २४ घण्टे विद्रोह अन्त्य गर्ने सम्झौतामा मध्यस्थता गर्नु अघि राजधानी मस्कोतर्फको आधा बाटोमा पुगेका थिए ।
त्यसपछि पुटिनले एउटा नयाँ नियम लागू गर्दै कसैलाई पनि फेरि उही स्तरको स्वायत्तताको अनुमति नदिइने घोषणा गरेका थिए ।
“प्रिगोजिनको उदय हुनुअघिसम्म हामीसँग कुनै पनि मुद्दा थिएन । एक बलियो सैन्य एकाइका कमान्डरसँग एकै समयमा आर्थिक, राजनीतिक र सञ्चार स्रोतहरू थिए,” अन्तर्राष्ट्रिय मामिलासम्बन्धी थिङ्क ट्याङ्क (चाथम हाउस) का सदस्य निकोलाई पेट्रोभले भने ।
वाग्नरको जनशक्तिको आवश्यकता देखेर पुटिनले प्रिगोजिनलाई दिइएका सबै स्वायत्तताका लागि दिएका थिए । यो उनीहरूको घनिष्ठ व्यक्तिगत सम्बन्धको कारण मात्र होइन तर युक्रेनमा रूसको जमिनी आक्रमणले गति गुमाउँदै थियो र उनलाई वाग्नरको जनशक्तिको आवश्यकता थियो ।
पेत्रोभले भने, “यो एक महङ्गो तथा त्रुटिपूर्ण निर्णय थियो र त्यसपछि पुटिनले स्रोतको बाँडफाँड गर्दा नियन्त्रण र वफादारीलाई प्राथमिकता दिनुभएको छ ।’
पुटिनविरूद्ध कोही पनि विश्वासघाती नभएको भने होइन, ७१ वर्षीय पुटिनले ‘रूसी राजनीतिमा सबैभन्दा महत्वपूर्ण खेलाडीमाथि प्रत्यक्ष र निरन्तर नियन्त्रण’ चाहेका छन् ।
विडम्बनाको कुरा, नेता पुटिनले हालैका हप्ताहरूमा देशको सैन्य प्रतिष्ठानमा व्यापक परिवर्तन गर्न आदेश दिएका छन् । यो प्रिगोजिनको विद्रोह पूर्वको मागहरूमध्ये एक थियो ।
रक्षामन्त्री सर्गेई शोइगुलाई पदबाट हटाइएको छ भने भ्रष्टाचारको आरोपमा कैयौँ वरिष्ठ सैनिक अधिकारीलाई पक्राउ गरिएको छ ।
पुटिनले प्राविधिक अर्थशास्त्री तथा एक सैन्य शक्तिशाली व्यक्ति आन्द्रेई बेलोसोभलाई आफ्नो नयाँ रक्षा प्रमुखको रूपमा नियुक्त गरेका छन् । पेट्रोभका अनुसार फेरि कुनै पनि प्रभावशाली नेतालाई बेवास्ता गरे यसले सेनाको हितलाई बढावा दिन सक्छ ।
प्रिगोजिनले व्यापक भ्रष्टाचार, रणनीतिक अयोग्यता र युक्रेन आक्रमणलाई विफल पारेको आरोप लगाएपछि पुटिनले आफ्ना रक्षा प्रमुखहरूलाई समर्थन गरेका एक वर्षअघिको तुलनामा यो फेरबदलले परिवर्तनलाई चिह्नित गरेको छ ।
पुटिनले यो फेरबदल राजनीतिक दबाबका कारण नभई आवश्यकताका कारण दिएका थिए ।
“उहाँले यी कदम चाल्न र वरिष्ठ सैन्य व्यक्तित्वको हित र जीविकोपार्जनलाई चुनौती दिन सक्षम हुनु उहाँको कमजोरीभन्दा पनि शक्तिको प्रतीक हो,” इन्टरनेसनल इन्स्टिच्युट फर स्ट्राटेजिक स्टडिज रसिया एण्ड युरेसियाका बरिष्ठ सदस्य नाइजेल गोल्ड डेभिसले भने ।
– ‘प्रभुत्व’ –
नेता पुटिनले गत मार्चमा भएको राष्ट्रपतीय चुनावमा ८७ प्रतिशत भारी मतले विजय हासिल गरेर आफ्नो शक्ति प्रदर्शन गरेका थिए ।
यो मतदानले पुटिनले आफूले चाहेको कुनै पनि कुरा कोर्न सक्ने र जनतालाई त्यसलाई स्वीकार गर्न बाध्य पार्न सक्ने देखाएको गोल्ड डेभिसले बताए । “यो उनको प्रभुत्व र शक्तिको अभिव्यक्ति हो कि उनी यसबाट भाग्न सक्दछन्, आधिकारिक, प्रकाशित परिणामको सट्टा कुनै पनि तरिकामा वास्तविक समर्थन प्रतिबिम्बित गर्दछ,” उनले भने ।
पेत्रोभका अनुसार पुटिनले ‘सकेसम्म धेरै मत प्राप्त गरेको पुष्टि गर्न रुचाउँछन् । पुटिनको विशाल बहुमत पनि सुनियोजित थियो । परिणाम ‘सांकेतिक’ थियो । उनले आफ्नो लोकप्रियता ‘युद्ध अघिको भन्दा धेरै उच्च छ’ भनेर देखाउनुपरेको पेत्रोभले बताए ।
पुटिनका एक मात्र वास्तविक राजनीतिक प्रतिद्वन्द्वी एलेक्सी नाभाल्नीको गत फेब्रुअरीमा आर्कटिक जेलमा १९ वर्षको जेल सजाय काटिरहेका बेला निधन भएको थियो ।
गोल्ड डेभिसले भने, “अन्य दमनकारी उपाय र अन्य व्यक्तिमाथि लगाइएका अनुकरणीय जेल सजायसँगै नेता पुटिनले अहिले जनसङ्ख्याको ठूलो हिस्सालाई तर्साउनुभएको छ ।” उनले भने, ‘यसको अर्थ क्रेमलिनको समर्थन गहिरो छ भन्ने हुँदै होइन ।”
सन् २०२३ को जुन २३ देखि २४ सम्म भएको विद्रोहका क्रममा पूर्व राष्ट्रपति दिमित्री मेदभेदेवले रूसको आणविक शस्त्रागार ‘डाकुहरू’को हातमा पर्न नदिन चेतावनी दिएका थिए र अन्य क्षेत्रीय अधिकारीहरूले शान्त रहन आग्रह गर्दै कडा वक्तव्य जारी गरेका थिए तर पुटिनको पक्षमा व्यापक विरोध वा सार्वजनिक रूपमा समर्थन गरिएको थिएन ।
दक्षिणी शहर रोस्तोभ–अन–डनका तस्वीरहरूमा विद्रोहको बीचमा प्रिगोजिन र उनका वाग्नर पुरुषहरूसँग मुस्कुराइरहेका, जयजयकार गरिरहेका र सेल्फी लिइरहेका देखिन्छन् ।
“विद्रोहप्रति लोकप्रिय र सम्भ्रान्त दुवै प्रतिक्रियाले पुटिन वा युद्धका लागि थोरै प्रामाणिक उत्साह रहेको देखाएको छ,” गोल्ड डेभिसले भने, “अधिकांश रूसी नागरिक बरू आफ्नो टाउको झुकाउने तर पुटिनको विरोधमा नआउने चाहना राख्छन् । यो उनीहरूको युद्ध र शासनसँग आफुहरूलाई नजोड्ने इच्छा हो ।”
