कैलाली । शनिबारको दिन पारेर दशरथ चन्द बैतडी विद्यार्थी समाज कैलालीले गोदावरी नगरपालिकामा पर्ने नायल तालको भ्रमण ग¥यो । नगरपालिका–१२ मा रहेको ताल चुरे पर्वत शृङ्खलाको सबैभन्दा उचाइमा अवस्थित ताल हो । यो ताल निकै मनमोहक छ । चारैतिर डाँडाले घेरिएको बीचमा ताल छ । झन्डै एक किलोमिटर लम्बाइ र तीन सय ४० हेक्टर क्षेत्रफलमा फैलिएको छ ।
सुदुरपश्चिम प्रदेशका डोटी, डडेल्धुरा, कञ्चनपुर र कैलालीको सङ्गमस्थलमा उक्त ताल रहेको छ । नायलसम्म कैलालीको गोदावरी ओलानी हुँदै सडक पुगेको छ । उक्त बाटोबाट जाँदा तालसम्म पुग्न गाडीमा तीन घण्टा लाग्नसक्छ । यस्तै कञ्चनपुरको वाणीबङ्कदेखि पनि सडक सञ्जाल पुगेको छ । यो बाटोबाट तालपुग्न गाडीमा दुई घण्टाको औसत समय लाग्छ ।
शनिबार बिहान धनगढीबाट ९ बजे गाडीको यात्रा गर्दै विद्यार्थी समाजका सदस्यहरू दिउँसो १ बजे तालमा पुगेका थिए । तालसम्म पुग्न भोगेका कठिनाइबारे समाजका अध्यक्ष चेतन विक्रम चन्द भन्छन्, “सरकारले तोकिएको राजधानी गोदावरीबाट करिब ३० किलोमिटरको दूरीमा रहेको नायल तालको संरक्षण सम्बद्र्धन अभावका कारण कञ्चनपुर, कैलाली र डडेल्धुराको सीमा क्षेत्रमा रहेको नायल ताल ओझेलमा परेको छ ।”
अहिले तालको संरक्षणका लागि कसैको पनि ध्यान नपुग्दा ताल पुरिँदै गएको छ । उक्त तालमा अहिले त्यहाँ भएको बोटविरुवा तालमा खस्दै गएका छन् । तालको दायाँबायाँ माटो खसेर ताल पुरिँदै गएको छ ।
इतिहास र प्राकृतिक सौन्दर्यताले भरिभराउ ताल संरक्षणका लागि तीनै तहका सरकार बेखबर छन् । तालको खासै प्रचारप्रसार भने हुन सकेको छैन । यदि तालको प्रचारप्रसार भएको भए त्यहाँ पर्यटकको घुइँचो लाग्ने गर्दथ्यो । पर्यटक आउन थाले त्यहाँका स्थानीयवासीको व्यापार व्यवसाय प्रवद्र्धन हुने थियो ।
डोटी राज्य हुँदा मुगल दरबारका रुपमा परिचित गाँउमा रहेको नायल ताल अहिले संरक्षण अभावमा ओझेलमा पर्दै गएको समाजसेवी राजबहादुर चन्दले बताए । उनले भने, “उक्त तालको तीनै तहको सरकार मिलेर प्रचारप्रसार गर्नुपर्ने देखिन्छ । त्यहाँ पुगेका आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकलाई खाने बस्ने तथा तालको बारेमा जानकारी दिने गाइडको आवश्यकता देखिएको छ ।”
“यो ताल कैलाली, कञ्चनपुरबाट झन्डै २०र३५ किलोमिटर उत्तरमा पर्छ,” उनले भने, “प्राकृतिक ताल विभिन्न जीवजन्तु चराचुरुङ्गीको बासस्थानसमेत हो । ताल सरक्षणका लागि सरोकारवाला निकायले समयमै ध्यान दिन आवश्यक छ ।”
स्थानीय पद्म बोहराका अनुसार परम्परागत विश्वास सुनाउँदै भने, “तत्कालीन समयमा राजाले मानिसको मासु खान पल्केपछि गाँउमा सबै मानिसमाथि मार्दै खानेक्रम चलेको थियो । पछि ती राक्षसी राजासँग मानिस र देउताको लडाइँ भयो । लडाइँ मानिस र देउता विजयी भए ।” उनका अनुसार अहिले पनि ताल क्षेत्रमा भगवती, सिद्धभगवती र घण्टेश्वर कालिका तीन देउवाको पूजा आज गरिने चलन छ ।
