काठमाडाैँ । विश्वविद्यालयमा अध्यापन गराइने अनुवाद सिद्धान्तका आधारमा अभ्यास नगराउँदा अनुवादमा हुनुपर्ने जति गुणस्तर आउन नसकेको बताइएको छ ।
नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान, साहित्य (अनुवाद) विभागले शुक्रबार आयोजना गरेको ‘नेपालमा अनुवादका समस्या र निराकरणका उपायहरु’ विषयक विचार गोष्ठीका सहभागी वक्ताले राम्रो अनुवादका लागि सिद्धान्तअनुसारको अभ्यास गराउनुपर्नेमा जोड दिएका हुन्।
प्रतिष्ठानका कुलपति गङ्गाप्रसाद उप्रेतीले साहित्यको वैश्विक आदानप्रदानका लागि अनुवाद आवश्यक रहेको बताए । नेपाली भाषा, साहित्यलाई विश्वस्तरमा लैजान प्रतिष्ठानले पनि अनुवादलाई प्राथमिकतामा राखेर काम गरिरहेको उनको भनाइ थियो ।
“चीनका कृति नेपालमा र नेपालका कृति चीनमा अनुवाद भइरहेको छ, महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको मुनामदन दुई किसिमले चीनमा अनुवाद भइरहेको छ, सन् २०१९ मा बेइजिङ्मा भएको सम्मेलनले एसियाका प्राचीन ग्रन्थको अनुवाद गर्ने निर्णय गरेको थियो, त्यसअनुसार चीनले व्यवस्थित कार्यक्रम बनायो, जसमा एसियाका १६ देशका ग्रन्थ अनुवाद हुँदैछ”, कुलपति उप्रेतीले भने ।
प्रतिष्ठानका अनुसार नेपालका तीन ग्रन्थ अनुवाद हुन लागेको छ । विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाको कथासङ्ग्रह ‘दोषी चश्मा’, ‘भानुभक्तको रामायण’, बाबुराम आचार्यले लेखेकाे ‘नेपाल, तिब्बत र चीन’ कृति चिनियाँ भाषामा अनुवाद भएको जनाइएको छ । विभिन्न कविले लेखेकाे आधुनिक नेपाली कविताको सङ्ग्रह ‘भ्वाइस अफ नेपाल’ पनि चिनियाँ भाषामा अनुवाद गरिएको छ । यो कविता सङ्ग्रहलाई पाकिस्तान र बङ्गलादेशले पनि आफ्ना भाषामा अनुवाद गरेको जनाइएको छ ।
अनुवादलाई अझै गुणस्तरीय बनाउन तालिम र कार्यशाला आवश्यक छ भन्ने निष्कर्षमा प्रतिष्ठान पनि पुगेको कुलपति उप्रेतीले सुनाए । विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाको उपन्यास ‘हिटलर र यहुदी’ इजरायलकै प्रस्तावमा अङ्ग्रेजी भाषामा अनुवाद गरी हिब्रु भाषामा अनुवादका लागि पठाइएको प्रतिष्ठानले जनाएको छ ।
प्रतिष्ठानका सदस्य सचिव प्रा जगत्प्रसाद उपाध्यायले अनुवादको काम विसं २०१६ देखि गर्न थालिएकामा २०६६ सालमा साहित्य (अनुवाद) विभागको स्थापना भएपछि कामले अझ तीव्रता पाउन थालेको सुनाए । अनुवादमा महत्वपूर्ण काम भने २०७१ सालपछि हुन थालेको हो । सुरुआती चरणमा प्रतिष्ठानले संस्कृत, अङ्ग्रेजी र रुसी भाषा साहित्यका पुस्तक अनुवाद गरेको थियो । प्रतिष्ठानले २०७४ मा ‘अनुवादक कोश’, २०७७ सालमा अनुवाद सन्दर्भ ग्रन्थ प्रकाशन गरेको जानकारी पनि उनले दिए ।
अनुवाद क्षेत्रमा भएका राम्रा कामको प्रोत्साहनका लागि प्रतिष्ठानले नेपाल प्रज्ञा अनुवाद पुरस्कार पनि स्थापना गरेको छ । प्रत्येक दुई वर्षमा प्रदान गरिने यो पुरस्कार पहिलोपटक अनुवादक कृष्णप्रसाद श्रेष्ठलाई प्रदान गरिएको छ । यो पुरस्कार दोस्रोपटक दिनका लागि छनोटको प्रक्रिया सुरु गर्ने बेला भएको जनाइएको छ ।
सो अवसरमा प्रा डा मोहन लोहनीले अनुवादकमा भाषाका साथै सांस्कृतिक ज्ञानको पनि आवश्यकता पर्ने बताउनुभयो । अनुवादको सिद्धान्त ग्रहण नगरी गरिएको अनुवादमा गुणस्तर नहुने उनको विचार थियो । कार्यक्रममा प्रा डा अभि सुवेदीले अनुवादका लागि विश्व दृष्टिकोण आवश्यक पर्ने बताए । अन्य क्षेत्रजस्तै अनुवादमा पनि सिद्धान्त र व्यवहारको द्वन्द्व पहिल्यैदेखि हुँदै आएको उनले सुनाए ।
“भानुभक्तजस्ता प्रतिभाशाली अनुवादक मैले भेटेको छैन, यो कुरा अध्यात्म रामायणबाट थाहा हुन्छ, भाषा अनुवाद गरेर मात्र हुँदैन, दृष्टिकोण अनुवादनमा आउनुपर्छ, संस्कृतिलाई धान्ने अनुवादले नै हो”, प्रा सुवेदीले भने ।
‘नेपालमा साहित्य अनुवादका समस्या र निराकरणका उपायहरु’ विषयक कार्यपत्र प्रस्तुत गर्नुहँदै महेन्द्ररत्न क्याम्पस ताहाचलका डा बलराम अधिकारीले अनुवादमा व्यावसायिक सम्पादन नहुँदा गुणस्तरमा ह्रास आएको भनाइ राखे । साठ्ठी प्रतिशत अनुवाद अङ्ग्रेजीबाट नेपालीमा हुने गरेको भनाइ पनि उनले राखे ।
अन्तर्राष्ट्रिय पाठकलाई सोचेर नेपालमा अनुवाद हुन सकेको छैन । कार्यपत्रमाथि टिप्पणी गर्दै प्रा डा कृष्णचन्द्र शर्माले नेपाली साहित्यको सुरुआत नै अनुवादबाट भएको उल्लेख गर्नुहुँदै विश्वविद्यालयमा औपचारिकरूपमा पढाइ सुरु भने दुई दशकअघिमात्र भएको बताए । यसबीचमा नेपालमा फुटकर अनुवाद धेरै भएको छ ।
विभागका प्रमुख एवं कार्यक्रम संयोजक प्रा डा उषा ठाकुरले साहित्यको वैश्विक प्रतिस्पर्धाका लागि अनुवाद आवश्यक रहेको बताइन् । विसं २०७५ पछि २७ वटा अनुदित ग्रन्थ तयार भएको जानकारी पनि कार्यक्रममा उनले गराइन् ।
कार्यक्रममा प्रतिष्ठानका प्राज्ञ परिषद् सदस्य प्रा डा योगेन्द्रप्रसाद यादव, प्रतिष्ठानका योजना तथा कार्यक्रम महाशाखा प्रमुख लक्ष्मी गौतम, भाषा आयोगका सदस्य गोपाल अश्क, प्रा डा कुमारप्रसाद कोइरला, साहित्यकार रामबहादुर पहाडी, सहभागीहरु विक्रममणि त्रिपाठी, सालिकराम तिमल्सिनालगायतले नेपाली साहित्यमा अनुवादको भूमिकाका बारेमा प्रकाश पारेका थिए ।
